Author: Vuurstenen

SAMENVATTING

Van huis en haard verdreven vinden vuurstenen ijstijdzwervers uit Noord-Europa een thuis in het nieuwe boek “Vuursteenfossielen van Zuidwolde, Drenthe”.

INLEIDING

Er is niet veel geschreven over vuursteenfossielen uit Drenthe (Drupsteen, 1977; Krook, 2022), maar nu is er het meer dan tweehonderd pagina’s dikke boek van Mart Krook (2023) met honderden kleurenfoto’s van vuurstenen en verhelderende lijntekeningen.

IJSTIJDZWERVERS

Ergens tussen driehonderd- en honderdduizend jaar geleden, tijdens de Saalien ijstijd, komen vuurstenen uit het krijt van het Oostzeegebied met het uitbreidend landijs naar Zuidwolde, in Noord-Nederland. Vandaag liggen ze in de weg van boeren die ze langs hun akkers op een hoop gooien. In het zeldzame geval dat ze fossielen bevatten worden ze meegenomen en vinden een thuis in collecties van verzamelaars en musea.

HERKENNING

Vuurstenen nemen vele gedaanten aan en hierin zien we de vreemdste vormen. Met behulp van heel veel foto’s en verklarende tekeningen uit Mart’s boek, kun je de fossielen in vuurstenen zelf leren herkennen. Van koralen, sponzen, zee-egels, zeesterren, zeelelies, ammonieten, belemnieten, nautilussen, tweekleppigen, slakken, brachiopoden, mosdiertjes, wormen, foraminiferen, kreeftachtigen, haaien en vissen in vuursteen, leer je meer over de dieren waarvan ze afkomstig zijn en begrijp je hoe de resten zo bewaard kunnen zijn gebleven.

BESTELLING

Wil je meer weten van vuurstenen en fossielen, sla dan twee vliegen in een klap en aarzel niet het boek te bestellen op www.vuursteenfossielen.nl.

SAMENVATTING

Één beeld zegt meer dan duizend woorden. Over samenwerking tussen techniek, wetenschap en de kunst van het tot de verbeelding spreken.

TECHNIEK

Architectenbureau De Urbanisten ontwerpt voor de Nijmeegse nieuwbouwwijk de Waalsprong een regenwater afvoerende wadi, die begint met een openbaar watertappunt.

KUNST

Kunstenaar Isolde Venrooy verzorgt de aankleding van water afvoerroosters, overloopputten en het watertappunt als bron. Zij laat zich inspireren door de spons die ons leert hoe je water moet absorberen, transporteren en overdragen aan volgende generaties.

WETENSCHAP

Via de Kunrader Steengroeve ontmoet zij wetenschapper Hans Zijlstra die water filtert met mineralen en graag vertelt over zijn passie voor sponzen, vuurstenen en andere verkiezelingen.

SAMENWERKING

Tussen Isolde en Hans ontstaat een ontwerpschets voor het watertappunt. Een beeld van de ondergrond als spons, met lagen van silica glas, kwarts mineraal en daardoorheen sijpelend water.

Op zondag 11 juni 2023, presenteerden zij in Heerlen het resultaat van hun samenwerking tussen kunst en aardwetenschap in een lezing bij Greylight Projects.

Een verhaal dat begint met een reis naar het verleden, nog voor de geboorte van ons zonnestelsel, bij de oorsprong van silica.

SAMENVATTING

Niet zelden vind je kalkstenen en fossielen waarvan het oppervlak bedekt blijkt door ringvormige structuren alsof door organismen gemaakt. Maar schijn bedriegt. Hoe deze kiezelringen ontstaan moeten we nog onderzoeken.

BEGRIP KIEZELRINGEN

Kiezelringen (Orbicules siliceux, Buch'sche Kiezelringe, Beekite) zijn ringvormige massa's van chalcedoon (microkristallijne kwarts, SiO₂). Volgens Archiac (1864), heeft de abt van het franse Sauvages ze al beschreven in 1747 als resten van wormen of poliepen, waarna Von Buch (1828) deze verklaart door de aanleg van silica om uit zichzelf concentrische vormen aan te nemen.

Het begrip kiezelringen vat het historisch onderzoek samen, waarna er nog vragen blijven over het proces van kiezelringenvorming.

NADER ONDERZOEK

Vuurstenen toont kiezelringen in een Kieselringen Auster uit de Collectie Møns Klint en in vier Micraster zee-egels uit de Collectie Charente Maritime aanwezig in ons Museum. De zee-egels vertonen verschillende vormen van kiezelringen, ontwikkeld in vergelijkbare calcietschalen. Mogelijk dat nauwkeurig vergelijk van deze kiezelringen (Om door een ringetje te halen) een geologisch model oplevert dat ons begrip van ringvormige en andere verkiezeling verder zal vergroten.

ZUSAMMENFASSUNG

In die Kreide und im Flusskies von Süd-Limburg (Die Niederlande) findet man manchmal kugelförmige Feuersteine mit einem porösen Kern. In Deutschland sind sie begehrte Sammlerstücke, wenn der Feuerstein beim Schütteln klappert, weil der Kern locker ist. Die Erforschung ähnlicher, unterschiedlich verkieselter Klappersteine ermöglicht einen besseren Einblick in die Prozesse der Feuersteinbildung und Verwitterung.

GESCHENKE AUS DEUTSCHLAND

Feuerstein Klappersteine findet man an Kiesstränden entlang der Feuerstein- und Fossilienhaltige (Reich & Frenzel, 2002) weißen Untermaastrichtium (Jelby et al., 2014) Kreidefelsen von Rügen (Norddeutschland) und dem gegenüberliegenden Møns Klint (Südostdänemark). Da Klappersteine selten sind, bedarf es einiger Mühe, sie zwischen den anderen Feuersteinen am Strand zu entdecken. Kristine Elsner ist darin Expertin geworden, nachdem sie jahrelang von Rostock (Norddeutschland) mit Fähre und Fahrrad zum Kiesstrand von Møns Klint gereist ist, um dort Feuersteine zu sammeln. Kristine schenkte Vuurstenen viele schöne Klappersteine, zusammen mit einem Auster mit Kieselringen, zur näheren Untersuchung, aber bitte ohne durchsägen.

Glücklicherweise hat Uwe Toppenz, ein bekannter Paläontologe bei Naturforschende Gesellschaften, auch einige Klappersteine aus dem Nachlass seines Freundes David geschenkt für destruktive Forschung. Frank Manders, ein großer Achatsammler und international bekannter Edelsteinschleifer aus Nord-Limburg (Die Niederlande), sägte hiervon zwei Stücke für Vuurstenen.

KIESELRINGE UND KLAPPERSTEINE

Vuurstenen zeigt acht Stücke aus der Collectie Møns Klint im Museum von Vuurstenen. Sieben Stücke sind Klappersteine und sechs enthalten poröse Kerne, die Meisten vermutlich Reste des Kieselschwamms Plinthosella squamosa (Von Zittel, 1878). Weitere Erläuterungen zu Klappersteinen findest du im Konzept Klapperstein. Ein Stück ist eine verkieselte Auster (Pycnodonte vesicularis, Lamarck 1806) un zeigt Kieselringe in einer der Klappen. Mehr über Kieselringe folgt in Kürze.

SAMENVATTING

Wie wat bewaart, die heeft wat op te ruimen. Voordat de imposante verzameling van Dr Wiel Schins naar het Centre Céramique te Maastricht ging, werd Vuurstenen hartelijk ontvangen voor het maken van foto's en kreeg ook nog wat cadeaus.

WIE BEWAART DIE HEEFT VEEL

Dr Wiel Schins, de voorzitter van de Nederlandse Geologische Vereniging – Afdeling Limburg, heeft zijn sporen ruim verdient in het promoten van de geologie. Begonnen als broekie, student van de fenomenale gebroeders Felder, uitgegroeid tot imposante persoonlijkheid, leidt hij decennialang excursies, geeft tientallen lezingen en bouwt gestaag zijn verzameling stenen op.

OPGERUIMT STAAT LEEG

Nu het huis zowat uitpuilt, liggen ontelbare vuurstenen netjes gerangschikt in de tuin, wachtend op transport naar Centre Céramique te Maastricht. Kenmerkend voor Wiel’s postuur zijn de gigantische stukken die alleen hij uit de groeves had kunnen wegdragen. Een enorme aanwinst voor het Zuid-Limburgs erfgoed.

BIJZONDERE VUURSTENEN

Onder genot van koffie, vla en vele verhalen mocht Vuurstenen fotograferen en kreeg tenslotte zelfs enige markante stukken cadeau om nader te bestuderen. Uit de collectie Wiel Schins toont Vuurstenen: Twee overzichtsfoto's van verschillende vuurstenen en vuurstenen zee-egels; een grote vuurstenen bol; een vaker voorkomende vuurstenen fles; een ijzige vuursteen die doet denken aan bevroren water; een opvallend gebioturbeerde vinger vuursteen; een object dat doet denken aan een vuurstenen kalebas; een holle grind vuursteen en een grind zee-egel.

SAMENVATTING

Sommigen hebben dat bijzondere oog dat verder ziet dan hun neus lang is, zoals de treinmachinist met een hart voor agaten uit zijn geboortegrind, bijzondere fossielen en aparte vuurstenen uit het Krijt van Zuid-Limburg, een echte Arendsoog.

VAN HET ZUIDEN NAAR HET NOORDEN

Op de warmste dag van het jaar, de woestijn van Arizona waardig, nam Vuurstenen de trein van het zuiden naar het noorden van Limburg om de vuurstenen te bekijken die in de loop der jaren dezelfde reis hadden gemaakt naar de collectie van Mart.

APARTE VUURSTENEN

Na een korte blik op prachtige zeelelies en een enorme collectie bijzondere agaten, hebben we de museumzolder moeten verruilen voor een iets koelere tuin met verfrissende versnaperingen van Heidi, om daar enkele aparte vuurstenen te kunnen fotograferen. Zoals de gescheurde zwarte vuursteen in wat lijkt op een ontplofte zee-egel. Vuursteenhout met boorwormen, grijze vuursteen met scheuren gevuld met blauwe chalcedoon of anders met rode chalcedoon. Twee helften van een zwarte vuursteenknol met blauwe ringen bis afgezet op aangrenzende breukvlakken. Vuursteen uit het eluvium met gemineraliseerde oplossingsholten zoals van mangaan zee-egel of met mysterieuze grijze vlekjes. Vuurstenen is blij dat deze stukken getoond kunnen worden samen met het verkiezeld zeegras uit de collectie Mart Deckers.

SAMENVATTING

Op de terugweg van een mooi pinksterzondagveldwerk zagen we graafwerkzaamheden bij Euverem, het begin van een korte kennismaking met grijze vuurstenen uit de basis van het Gulpens krijt.

BOUWPUT EUVEREM

Enkele maanden later, dankzij de inzet van Sjir Renkens, onder de paraplu van voorzitter Wiel Schins van de Geologische Vereniging – Afdeling Limburg, met goedkeuring van de eigenaar van Qurios Gulpen, was vuurstenen welkom in de tijdelijke ontsluiting van locatie bouwput Euverem.

WAT WAS HIER EVEN TE ZIEN?

In een aantal rechthoekige uitgravingen voor vakantie huisjes, klimmend tegen de zuidoost-hellende dalwand van de rivier de Gulp (sferisch panorama), zag je wit krijt, met daarboven blauwgroen krijt met glauconiet en belemnieten op een scherp en grillige erosieoppervlak, naar boven overgaand in grijs krijt met grijze vuurstenen. Het krijt was uitgesleten en bedekt door helling puin van grind, zand en löss met verplaatste bruine vuurstenen (profiel).

WAT IS HIER GEBEURT?

Uit de waarnemingen van een dag veldwerk, aangevuld met foto's en monsters (diavoorstelling project Euverem bouwput), ontstaat een beeld van de gebeurtenissen uit het geologisch verleden van deze plek op de noordflank van het Ardennen Massief. Eerst de afzetting van kalksteen in een terugtrekkende en weer opkomende warme zee tijdens het krijt en dan de oplossing en diepe insnijding van het krijt met hellingpuinstromen van oer-Maas grind, als de zeespiegel sterk daalt tijdens de ijstijden van het laat-Tertiair.

VUURSTENEN VERTELLEN HUN VERHAAL

Vuurstenen hebben dit alles meegemaakt en vertellen over deze geologische gebeurtenissen met invloed op hun vorming en aangroei in het krijt en latere oplossing, uitloging en transport in het grind, zoals zichtbaar in de verschillende vuurstenen objecten bewaard voor museum bouwput Euverem.